Быйылғы йәйҙең ҡоро килеүенә ҡарамаҫтан бәшмәк уңышы бай. Тәжрибәле бәшмәкселәр менән урманға барып ҡайтҡан хәбәрсебеҙ Нәфисә Кинйәбаева был төр һунарҙың нескәлеге, хәүефһеҙлек саралары һәм файҙаһы тураһында һөйләй.
Бәшмәккә бала сағынан йөрөп өйрәнгән Александра Четверкова уртаҡ хәүефһеҙлек сараларын аңлата. “Януар һунарсыларынан беҙҙе сағыу кейем айыра”, — ти ул. Бәшмәксе янсығында иң кәрәкле әйберҙәр генә. Компас, шырпы, эсәр һыу, ямғыр осрағына – ябынсыҡ. Ҡалғаны тәрәнерәк тәжрибәгә бәйле. Һунарсы уны белешмәләрҙән генә алмай, ә йыллыҡ күҙәтеүҙәренән туплай.
Бәшмәксенең иң тәжрибәлеһе лә кисекмәҫтән тәү ҡағиҙәне үтәй – танымаған бәшмәккә теймәй. Беҙҙең сәйәхәттең маҡсаты “һунар” ғына булмағанлыҡтан бәшмәктәрҙең һәр осрағанын теркәп барҙыҡ. Күңел йыуанысы ла алыр, бәшмәктәр тураһында дөйөм белешмә лә нығытыр өсөн.
Тырҡыш үҫкән урмандың таҙа тигән даны бар. Күптәр ағыулы тип белгән был сағыу сибәр бәшмәк ҡатнаш урмандарҙа киң таралған. Йәнәш башын ҡалҡытҡан бәшмәктәргә ағыуы күсә, тигән хафалар урынһыҙ икән. Бәшмәктәрҙең һәр төрө үҙ микоризаһында төпләнә.
Аҡ бәшмәкте бәшмәктәр батшаһы тип атайҙар. Уның төп даны – эшләпәһе 50, бото 25 сантиметрға тиклем еткән ҙурлығында, үҙенсәлеге – эшкәрткәндән һуң да аҡ төҫөн һаҡлап ҡалыуында. Өфө тирәһендә аҡ бәшмәктәр һирәк осрай. Ә бына ҡайын һәм уҫаҡ бәшмәге күпләп үҫә. Ошо аҡландарҙы табырға ғына кәрәк.
Бәшмәксе өсөн бәшмәк яланын табыу иң ҙур бәхет. Бында үҙеңде бәшмәк батшаһы итеп тояһың. Тик сер бар. Был урын хаҡында һис кемгә әйтергә ярамай.
Хәйер, бәшмәкле урындар ваҡыт арауығына ҡарап үҙгәреп тора. Мәҫәлән, майлы бәшмәк колонияһы ҡарағайҙар йәш саҡта күкрәп үҫһә, ҡарағайҙар олоғайғас ошо уҡ майҙанды гөрөздә баҫып ала.
Һоҡланғыс күренешкә юлыҡҡандар өсөн тағы ла иҫкәртеү – ҡайһы бер урындарҙа ашарға яраҡлы бәшмәктәр ҙә ағыулыға әйләнә. Микологтар бәшмәк кәүҙәһенең ағыулаусан матдәләрҙе тиҙ һеңдереү һәләтен хәтергә төшөрә.
Был ҡағиҙәләр кеше һаулығын һаҡлауға ҡағылһа, бәшмәкте йыйыу үҙенсәлектәре тереклек именлеген хәстәрләргә булышлыҡ итә. Эшләпәле сибәркәйҙәрҙе йолҡоп сығарырғамы, бысаҡ менән киҫеп алырғамы – бәшмәксе үҙе һайлай. Ике осраҡ та мицелийға зыян килтермәй, ти белгестәр. Ә үлсәмдәргә килгәндә, һайлау барҙа йәш үҫентеләргә өҫтөнлөк бирергә кәңәш ителә.
Һунарсы табышынан ризыҡ әҙерләүгә бәйле ҡағиҙәләр ҙә бар. Уларҙың иң мөһиме – бәшмәкте йыйған көнөндә үк эшкәртеү. Ә бешереү, тоҙлау, киптереү, туңдырыумы, ҡайһы төрҙө нисек эшкәртергә хужабикә үҙе хәл итә. Белгестәр бары майҙа ҡурыу ысулының файҙаһы самалы, тигән фекерҙә. Хәйер, туҡланыуҙа бәшмәк аҙығының файҙаһы йә файҙаһыҙлығы тураһындағы бәхәстәргә яуап бер – тәмле. Тимәк, ыңғай кисерештәр бирә, ә һуңғылары организмда физик һәм рухи гармония өсөн кәрәк. “Тыныс һунарҙың” күптәр өсөн яратҡан шөғөлгә әйләнеүе лә бәлки тап шул күңел моңона ынтылыуҙандыр.
